Κείμενο φωτογραφίες ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΚΟΣΜΑΣ
Η απελευθέρωση της Καβάλας ήταν το γεγονός που πανηγύρισαν οι κάτοικοι των Αθηνών την 27 Ιουνίου με ογκωδέστατη συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος . Οι εφημερίδες έγραφαν τα πλεονεκτήματα της Μακεδονικής αυτής πόλης αλλά και τα οικονομικά οφέλη για την Ελλάδα. Η αρχή αυτή της προσπάθειας ξεκίνησε από τον Μακεδονικό αγώνα όπου η Καβάλα συμμετείχε ενεργά με πατριώτες νέους αλλά και Έλληνες που εγκαταστάθηκαν εδώ για να προετοιμάσουν τον πληθυσμό. Το Ελληνικό υποπροξενείο έπαιξε σημαντικό ρόλο όπου φωτισμένοι πατριώτες προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες.
Έχουν περάσει 111 χρόνια από τις ημέρες εκείνες του Ιούνη του 1913 όπου άνεμος της ελευθερίας φύσηξε στην όμορφη πόλη μας. Το Ναυτικό μας απελευθέρωσε στις 26 Ιούνιου και η Ελληνική σημαία υψώθηκε στο τότε διοικητήριο της πόλης. Από το 1949 τιμάμε μαζί την απελευθέρωση με τον πολιούχο μας Απόστολο Παύλο στις 29 Ιουνίου. Στην σημερινή σημείωση θα αναφερθώ σε σύντομα σε ιστορικά στοιχεία από την απελευθέρωση της πόλης αλλά και την συμβολή των εθελοντών από την Κρήτη στον Μακεδονικό αγώνα αλλά και στους Βαλκανικούς πολέμους.
Ο Μακεδονικός αγώνας ήταν ο μεγάλος σταθμός στη νεότερη ιστορία του έθνους μας . Αφύπνισε τον Ελληνισμό, ματαίωσε τον αφελληνισμό της Μακεδονίας μας και την αυτονόμηση ή την προσάρτηση της στη Βουλγαρία. Προετοίμασε το έδαφος και δημιούργησε ευνοϊκές προϋποθέσεις για τις διεκδικήσεις της Ελλάδας στο χώρο της Βαλκανικής Χερσονήσου. Έκρινε, τέλος, την τύχη του βόρειου ελληνικού πληθυσμού, όπως θα προκύψει από τους εθνικούς απελευθερωτικούς θριάμβους που επακολούθησαν κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πρωθυπουργός, σε ομιλία του πριν την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913 εξαίρει τη σημασία του Μακεδονικού Αγώνα και υποδεικνύει το χρέος, να αποδοθεί τιμή σε όλους τους συντελεστές του:
«Ο μακεδονικός αγώνας επιβάλουν λόγοι εθνικοί να γίνει το ευαγγέλιο της ελληνικής φυλής. ..Αξίζει να στεφανωθεί ο αμυντικός εθνικός εκείνος αγώνας, ο οποίος έσβησε την ντροπή του 1897, διότι το παράδειγμα των ηρωικών εθελοντών ξύπνησε και αναθάρρησε ολόκληρο το αποθαρρημένο Έθνος. Να γιατί πρέπει να τιμώνται πρωτοπόροι άπαντες εκείνοι, για καθαρούς εθνικούς μελλοντικούς σκοπούς και για παράδειγμα των μεταγενεστέρων»
Ο Μακεδονικός Αγώνας όντως υπήρξε η αφετηρία των νικηφόρων απελευθερωτικών αγώνων του 1912-1913 και δικαίωση δεν άργησε να έρθει.
Στους Βαλκανικούς πολέμους καθοριστικό ρόλο έπαιξαν οι Κρητικοί , τον Σεπτέμβριο του 1912 συγκροτήθηκαν , στην Κρήτη, 16 λόχοι, οι οποίοι μόλις κηρύχθηκε ο πόλεμος μεταφέρθηκαν στον Πειραιά. Με αυτούς και άλλους που στάλθηκαν στη συνέχεια από την Κρήτη συγκροτήθηκαν στην Αθήνα τέσσερα Τάγματα Κρητών, από τα οποία τα τρία αποτέλεσαν το Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών που διατέθηκε στο Στρατό της Ηπείρου και το 4ο Τάγμα στο Στρατό Θεσσαλίας, ως Ανεξάρτητο Τάγμα. Το 4ο Τάγμα Εθελοντών Κρητικών με Διοικητή τον Ταγματάρχη Γεώργιο Π. Κολοκοτρώνη, εγγονό του Θ. Κολοκοτρώνη, (σκοτώθηκε στις 12 Ιουλίου 1913, μαχόμενος στην Άνω Τσουμαγιά), διατέθηκε στο Στρατό Θεσσαλίας, στην VII Μεραρχία. Πολέμησε ηρωικά στα στενά της Πέτρας, στην απελευθέρωση της Κατερίνης (15 Οκτ. 1912), στη Μάχη των Γιαννιτσών (19-20 Οκτ. 1912) και ήταν το πρώτο Τάγμα που εισήλθε στη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτ. 1912, ως εμπροσθοφυλακή της Μεραρχίας. Κατά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο το τάγμα αυτό έλαβε μέρος στη Μάχη του Κιλκίς- Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913), ενταγμένο στην VI Μεραρχία. Επίσης, έλαβε μέρος στην απελευθέρωση του Σιδηροκάστρου (26-27 Ιουνίου 1913) και έφθασε στην Τσουμαγιά (12-14 Ιουλίου 1913). Οι απώλειες του τάγματος αυτού ήταν οι μεγαλύτερες από όλες τις άλλες αντίστοιχες μονάδες του Ελληνικού Στρατού (από τους 1000, επέζησαν μόνο 50!). Ως εθελοντές κατατάχθηκαν στο Στρατό (VII Μεραρχία) και οι δύο γιοι του Ελ. Βενιζέλου. Ο 19 χρονος Κυριάκος και ο 18 χρονος Σοφοκλής, Εύελπις τότε, ως Λοχίας.
Το Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών εκτός από την κύρια δράση του στην Ήπειρο (Μάχες Αργυροκάστρου, Πρεμέτης, Κορυτσάς, Μοσχόπολης κ.ά), στις αρχές Ιουλίου 1913 μεταφέρθηκε από τους Αγίους Σαράντα στην Καβάλα ( Η 7η Μεραρχία ήταν αυτή ήρθε πρώτη στην Καβάλα και έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τους κατοίκους. Οι άνδρες της μπήκαν θριαμβευτές στην πόλη από τα υψώματα του Αγίου Σίλα). Το Σύνταγμα των Κρητών έλαβε μέρος στην απελευθέρωση της Ξάνθης (13 Ιουλίου 1913), της Κομοτηνής (15 Ιουλίου 1913) και πολεμώντας έφθασε μέχρι το Νευροκόπι (24 Ιουλίου 1913). Στις 14 Αυγούστου 1913 μετονομάστηκε σε 14ο Σύνταγμα Πεζικού και τέλος στις 8 Ιανουαρίου 1914 επανήλθε στα Χανιά, όπου έγινε δεκτό με παλλαϊκό ενθουσιασμό και έτυχε λαμπρής πανηγυρικής υποδοχής. Η συμβολή και οι θυσίες των Κρητικών στο Μακεδονικό Αγώνα 1903 -1908 και στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913, ήταν όντως μεγάλη, αποτελεσματική, ηρωική, αξιοθαύμαστη, και αποκλειστικά εθελοντική.
