Αγία Φωτεινή η Μεγαλομάρτυς η Σαμαρείτιδα: Τις πρώτες πληροφορίες για την Αγία αυτή βρίσκουμε στο Δ’ κεφάλαιο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου. Ήταν κάτοικος της Σαμαρειτικής πόλης Συχάρ. Κάθε μεσημέρι πήγαινε έξω από την πόλη, στο πηγάδι το λεγόμενο του Ιακώβ, και γέμιζε τη στάμνα της.
Εκεί μια μέρα συνάντησε τον Ιησού, πού φανέρωσε όλα τα ιδιαίτερα της. Σ’ αυτήν, επίσης, είπε ο Κύριος μας τη μεγάλη αλήθεια, ότι Αυτός είναι «το ύδωρ το ζών», δηλαδή η αστείρευτη πηγή του Αγίου Πνεύματος. Και συνέχισε ο Κύριος:
«Το ύδωρ ο δώσω αυτω. γενήσεται εν αύτω πηγή ύδατος αλλομενου εις ζωήν αίώνιον»
Το νερό, δηλαδή, πού θα δώσω εγώ στον άνθρωπο πού πιστεύει, λέει ο Κύριος, θα μεταβληθεί μέσα , του σε πηγή νερού, πού δε θα στερεύει. Άλλα θα αναβλύζει και θα τρέχει πάντοτε, για να του παρέχει ζωή αιώνια.
Αυτό το «ύδωρ» έδωσε και ο Κύριος μας στη Σαμαρείτιδα. Έτσι, αργότερα βαπτίστηκε χριστιανή μεταξύ των πρώτων γυναικών της Σαμάρειας και ονομάστηκε Φωτεινή. ‘Από τότε (σύμφωνα με την παράδοση) αφιέρωσε τον εαυτό της στη διάδοση του Ευαγγελίου στην Αφρική και στη Ρώμη. Εκεί έλαβε και μαρτυρικό θάνατο από τον Νέρωνα, όταν αυτός έμαθε ότι ή Φωτεινή έκανε χριστιανές τη θυγατέρα του Δομνίνα και μερικές δούλες της. Συγχρόνως με τη Φωτεινή, θανατώνονται και οι δύο γιοι της και οι πέντε αδελφές της.
Ο Ναός
Το κωδωνοστάσιο του Ι.Μητροπολιτικού Ναού Αγίας Φωτεινής Νέας Σμύρνης, πιστό αντίγραφο του ιστορικού κωδωνοστασίου του Μητροπολιτικού Ναού Αγίας Φωτεινής στην Σμύρνη που καταστράφηκε το 1922.
Στη Σμύρνη σώζεται η παράδοση ότι η Αγία Φωτεινή δίδαξε και μαρτύρησε στην πόλη.
Για τον λόγο αυτόν ήταν αφιερωμένος στη μνήμη της ο Μητροπολιτικός Ναός της Σμύρνης που είχε μάλιστα κωδωνοστάσιο 33 μέτρων, το υψηλότερο κτίσμα της Σμύρνης έως το 1922 οπότε και καταστράφηκε από του Τούρκους. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή οι Σμυρναίοι πρόσφυγες δημιούργησαν τη Νέα Σμύρνη και έκτισαν Ναό της Αγίας Φωτεινής σε ανάμνηση του ομώνυμου Μητροπολιτικού ναού της Σμύρνης.
Το ξυλόγλυπτο Τέμπλο, ο Δεσποτικός Θρόνος και ο Ιερός Άμβωνας που βρίσκονται εντός του Μητροπολιτικού Ναού, μεταφέρθηκαν με συντονισμένες ενέργειες της Πολιτείας, Ιερέων και κατοίκων, από τον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννου του «Επάνω Μαχαλά» της Σμύρνης (ο οποίος δεν κάηκε κατά την πυρπόληση της Σμύρνης διότι βρισκόταν σε λόφο) και είναι πανομοιότυπα με αυτά που στεγάζονταν στον αφανισμένο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή Μητροπολιτικό Ναό Αγίας Φωτεινής Σμύρνης.
Το 1974, όταν δημιουργήθηκε ξεχωριστή Ιερά Μητρόπολη Νέας Σμύρνης, ο Ναός της Αγίας Φωτεινής καθιερώθηκε ως ο Μητροπολιτικός Ναός. Το 1996 ανεγέρθηκε με συνεισφορά του Ιδρύματος Ωνάση, το κωδωνοστάσιο των 33 μέτρων, πιστό αντίγραφο του ιστορικού κωδωνοστασίου του Μητροπολιτικού Ναού Αγίας Φωτεινής στην Σμύρνη που καταστράφηκε το 1922.
Ιερά Λείψανα:
Η Κάρα της Αγίας βρίσκεται στην Ιερά Μονή Γρηγορίου Αγίου Όρους.
Ένας εκ των ποδών και μία ωμοπλάτη της Αγίας βρίσκονται στην Ιερά Μονή Ιβήρων Αγίου Όρους.
Μία ωλένη με σάρκα της Αγίας βρίσκεται στην Ιερά Μονή Παντοκράτορος Αγίου Όρους.
Αποτμήματα του Ιερού Λειψάνου της Αγίας βρίσκονται στίς Μονές Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων, Γηρομερίου Φιλιατών, Νταού Πεντέλης και Κύκκου Κύπρου.
